Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi

POSTANOWIENIE

Dnia 28 października 2024 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi - Widzewa w Łodzi, Wydział II Cywilny, Sekcja Egzekucyjna

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Anna Braczkowska

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2024 roku w Łodzi

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Z. Ł.

z udziałem dłużnika M. Ł.

o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu

postanawia:

oddalić wniosek.

Sędzia Anna Braczkowska

Sygn. akt II 1 Co 2531/24

UZASADNIENIE

Wierzyciel Z. Ł., reprezentowany przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego, złożył w dniu 9 października 2024 roku (data prezentaty Sądu) wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu w postaci aktu notarialnego z dnia 9 sierpnia 2024 roku, Rep. A 2173/2024, sporządzonemu przed notariuszem P. C. – co do kwoty 420.000 złotych – przeciwko dłużnikowi M. Ł.. Wniósł on również o zasądzenie od dłużnika na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania klauzulowego. W uzasadnieniu wniosku wskazano, że w dniu 9 sierpnia 2024 roku wierzyciel i dłużnik zawarli ugodę alimentacyjną, na mocy której M. Ł. zobowiązał się do wpłacenia na rzecz Z. Ł. kwoty 420.000 zł do dnia 30 sierpnia 2024 roku. Umowa została zawarta w formie aktu notarialnego, w którym również dłużnik poddał się egzekucji na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. ( wniosek k. 2, pełnomocnictwo k. 3).

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

W dniu 9 sierpnia 2024 roku, przed notariuszem P. C., w jego Kancelarii Notarialnej w Ł., za numerem Rep. A 2173/2024 stawający M. Ł. i Z. Ł. oświadczyli, że w celu uchylenia niepewności co do roszczeń wynikających z zakresu istniejącego pomiędzy nimi stosunku prawnego lub zapewnienia ich wykonania albo uchylenia sporu mogącego powstać zawierają ugodę objętą aktem notarialnym. Na jej mocy M. Ł. zobowiązał się do wypłacenia na rzecz ojca Z. Ł. tytułem zaległych alimentów za okres od dnia 6 sierpnia 2021 roku do dnia 6 sierpnia 2024 roku kwoty 420.000,00 zł w terminie najpóźniej do dnia 30 sierpnia 2024 roku. Jednocześnie M. Ł. oświadczył, że w celu dodatkowego zabezpieczenia wykonania powyższego zobowiązania oraz zapłaty ewentualnych ustawowych odsetek za opóźnienie w razie zapłaty tej kwoty po terminie poddaje się na rzecz Z. Ł. dobrowolnie egzekucji wprost z tego aktu na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. ( kopia aktu notarialnego – k. 4-5 w aktach sprawy).

Do wniosku nie zostały załączone żadne dodatkowe dokumenty oprócz oświadczenia pełnomocnika wierzyciela, że dłużnik swojego zobowiązania nie spełnił.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Jak wynika z treści art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie.

Jak wynika dalej z treści art. 782 ¹ § 1 k.p.c. Sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności, jeżeli - w świetle okoliczności sprawy jest oczywiste, że wniosek jest sprzeczny z prawem albo zmierza do obejścia prawa.

Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, jako zmierzający do obejścia prawa i z prawem sprzeczny, podlegał oddaleniu w całości.

Z okoliczności sprawy, które wprost wynikającą z treści aktu notarialnego stanowiącego umowę zawartą pomiędzy Z. Ł. i M. Ł. wynika, że określone nim roszczenia i zobowiązania dotyczą należności alimentacyjnych należnych od dłużnika (M. Ł.) na rzecz wierzyciela (ojca – Z. Ł.).

Po pierwsze, wniosek musiał zostać oceniony jako zmierzający do obejścia prawa z uwagi na sam charakter należności alimentacyjnych i ich zakres dochodzony w przedmiotowej sprawie. Alimenty bowiem polegają na dostarczaniu osobie uprawnionej środków bieżącego utrzymania i – co do zasady - zasądzane są od momentu wystąpienia z takim żądaniem. Podstawowym celem alimentów jest dostarczanie osobie, która jest do nich uprawniona, środków utrzymania, których ona sama nie jest w stanie obecnie osiągnąć. Mają one służyć do zaspokajania jej usprawiedliwionych i bieżących potrzeb. Wniosek złożony w przedmiotowej sprawie dotyczył jednak bardzo wysokiej kwoty alimentów zaległych. Ustalenie obowiązku alimentacyjnego za okres przeszły nie jest jednak zupełnie wykluczone przez prawo. Sytuacje takie mają jednak charakter wyjątkowy. Jak podnosi się w wypowiedziach doktryny, alimenty te mogą zostać ustalone jedynie w sytuacji, gdy za okres przeszły istnieją jeszcze jakieś uzasadnione i niezaspokojone potrzeby uprawnionego. Przykładowo może to być zaległy czynsz mieszkaniowy czy opłaty za leczenie, rehabilitację. Roszczenia alimentacyjne za okres wsteczny zawsze mają jednak wyłącznie charakter regresowy. Zgodnie z art. 137 § 2 k.r.io. na równi z niezaspokojoną potrzebą traktować należy zadłużenie się osoby uprawnionej celem uzyskania środków pieniężnych na pokrycie jej potrzeb, pod warunkiem zaciągnięcia takowego zobowiązania. Przepis ten pozwala na uwzględnienie więc także niespłaconych pożyczek zaciągniętych w celu pokrycia kosztów utrzymania uprawnionego, jego leczenia, rehabilitacji, a także nieopłaconych rachunków czy faktur. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 8 czerwca 1976 roku (sygn. akt: III CRN 88/76) „alimenty wstecz mogą zostać przyznane tylko, gdy z tego okresu pozostają niezaspokojone potrzeby lub zobowiązania”. Wszelkie te okoliczności podlegają dowodzeniu - co do faktu ich istnienia i wysokości - w toku procesu prowadzonego przed Sądem, który tytułem należności alimentacyjnych zasądza zawsze określoną kwotę pieniędzy.

Treść spornego aktu notarialnego w żadnym zakresie nie wskazuje na regresowy charakter należności alimentacyjnych za okres wsteczny, nie precyzuje jakich należności, kiedy występujących w przeszłości, jakiego rodzaju - dotyczy. W żadnym zakresie nie wskazuje również na fakt, że dotyczy ona należności niepokrytych już przez wierzyciela. Jeśli zaś takie potrzeby w okresie wstecznym zostały już pokryte - obowiązek alimentacyjny wygasa. Tym samym powyżej szczegółowo powołane zapisy w treści spornego aktu notarialnego (jako zmierzające do obejścia prawa) dla Sądu były zapisami „pustymi”. Zdaniem Sądu Rejonowego alimentów za okres wsteczny można domagać się jedynie w toku procesu prowadzonego przed Sądem, zaś próba uregulowania stosunków stron w tym zakresie w akcie notarialnym jest działaniem zmierzającym do obejścia prawa, tym bardziej że Sąd nawet nie jest w stanie wyobrazić sobie rodzaju uzasadnionych potrzeb na okres wsteczny oscylujących w wysokości blisko pół miliona złotych.

Po drugie, obowiązek alimentacyjny dorosłych dzieci względem rodzica ma inny charakter niż obowiązek alimentacyjny rodziców względem ich zstępnych. Rodzic, który chce uzyskać pomoc finansową od swojego dziecka w drodze alimentów musi udowodnić, że zaistniały przesłanki, które uniemożliwiają mu samodzielnie pokrycie kosztów utrzymania. Jedną z nich jest sytuacja, kiedy rodzic znalazł się w niedostatku, czyli w trudnej sytuacji finansowej, w której nie ma wystarczających środków na zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb. Potrzeby takie zawsze oceniane są indywidualne. Ponadto muszę to być potrzeby usprawiedliwione wiekiem, stanem zdrowia, sytuacją rodzinną i materialną rodzica, a przede wszystkim rozmiarem jego majątku (brakiem takiego majątku). Ponadto rodzic domagający się alimentów od dorosłego dziecka musi wykazać, że nie ma on możliwości podjęcia pracy ze względu na pogorszenie się stanu zdrowia, towarzyszące mu choroby lub podeszły wiek. W każdym przypadku więc możliwości zarobkowe rodzica muszę być wzięte pod uwagę w zakresie zasadności domagania się przez niego alimentów od dorosłego dziecka. Jeżeli mógłby on podjąć pracę, gdyby dołożył wystarczających starań, nie ma on prawa domagać się świadczenia od dziecka. W sprawie o alimenty istotna jest także sytuacja majątkowa dziecka. Aby Sąd nałożył na nie obowiązek alimentacyjny, dziecko musi mieć dochody na poziomie umożliwiającym wsparcie finansowe rodzica.

Treść spornego aktu notarialnego w żadnej mierze nie wskazuje na żadną z powyższych okoliczności istniejących nie tylko po stronie uprawnionego do alimentów, ale także istniejących po stronie zobowiązanego do tychże alimentów. W treści aktu notarialnego w żadnej mierze nie wskazano i nie wykazano, że sytuacja materialna dłużnika i wielkość jego majątku pozwalała mu na poddanie się egzekucji w zakresie tak ogromnej kwoty alimentów, tym bardziej alimentów zaległych. Tym samym, również z tego powodu Sad uznał, że treść zawartej przez strony umowy alimentacyjnej, treść oświadczenia o poddaniu się egzekucji i treść wniosku o nadanie klauzuli wykonalności zmierzają do obejścia prawa.

Po trzecie, i co chyba najważniejsze, wieloletnie doświadczenie orzecznicze Sądu Rejowego w tym składzie w Sekcji Egzekucyjnej pozwala jej na stwierdzenie z całą stanowczością, że przedmiotowy akt notarialny został sporządzony jedynie celem udaremnienia ewentualnej przyszłej egzekucji, jaka może zostać wszczęta przeciwko dłużnikowi. W obecnych warunkach rynkowych, stawanie przez dłużników do aktów notarialnych ustanawiających alimenty na rzecz członków rodzin (nie tylko małoletnich, ale również na rzecz małżonków czy na rzecz rodziców), zwykle w bardzo dużej wysokości, jest jednym z najpowszechniejszych sposobów unikania egzekucji. Roszczenia alimentacyjne korzystają bowiem w pierwszeństwa zaspokojenia przed wieloma innym rodzajami należności dochodzonymi od dłużników w toku przymusowej egzekucji.

Choć co do zasady w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności nie jest dopuszczalne dokonywanie oceny ważności czynności prawnej, tym niemniej w uchwale Sądu Najwyższego (skład 3-osobowy) z dnia 4 grudnia 2013 r. ( sygnatura akt III CZP 85/13, publikowane - L. ) dopuszczono możliwość oddalenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności, jeżeli z treści aktu oraz oświadczenia dłużnika w sposób oczywisty wynika, że złożone zostało w celu obejścia prawa. Powyższa możliwość dopuszczalna jest nie tylko w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych, ale w szczególności w stosunku do nich, albowiem z uwagi na przyjętą w (...) k.p.c. kolejność zaspokajania wierzyciela z kwoty uzyskanej w egzekucji, w której zasadą uprzywilejowania objęte zostały należności alimentacyjne, dłużnicy częstokroć podejmują czynności w celu obejścia prawa – dobrowolnie poddają się egzekucji w akcie notarialnym, który będąc tytułem egzekucyjnym, po uzyskaniu klauzuli wykonalności przedstawiony zostaje do wykonania wyłącznie w celu pozbawienia możliwości zaspokojenia innych wierzycieli. Co do zasady, w toku postępowania o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu sąd nie bada kwestii merytorycznych, związanych z istnieniem obowiązku świadczenia. Nie budzi jednak wątpliwości w orzecznictwie i w doktrynie, że w wyjątkowych okolicznościach ten mechanizm nie zasługuje na respektowanie. Jeżeli bowiem, jak w niniejszej sprawie, w toku postępowania o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu orzekający sąd dojdzie do przekonania, iż „tytuł egzekucyjny został wykreowany wyłącznie w celu obejścia prawa, to brak możliwości oddalenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności oznaczałby sprowadzenie sądu do roli bezradnego organu pieczętującego nadużywanie przez stronę przyznanych jej praw procesowych”. Mając świadomość istnienia tego typu zagrożeń w piśmiennictwie poddano pod rozwagę możliwość powoływania się w postępowaniu klauzulowym na swego rodzaju klauzulę porządku publicznego (por. glosę do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2008 r. w sprawie III CZP 155/07, Orzecznictwo SN, 2010, nr 2, s. 98 i nast.). Przyjęcie takiego rozwiązania pozwala na nieuwzględnienie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (aktowi notarialnemu), który został wykreowany wyłącznie w celu obejścia prawa, co jest możliwe do stwierdzenia prima facie, na podstawie samej treści zobowiązania przyjętego w takim akcie i okoliczności znanych z urzędu. Ustawodawca wprawdzie nie przewidział w przepisach prawnych możliwości weryfikowania wniosku o nadanie klauzuli wykonalności w płaszczyźnie naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, nie budzi jednak wątpliwości, że zasady te, jako że obejmują katalog najbardziej podstawowych i esencjonalnych reguł całego systemu prawnego, a także poszczególnych jego gałęzi, powinny być uwzględniane w każdym stadium postępowania cywilnego, a więc także na etapie postępowania klauzulowego, zwłaszcza w sytuacjach, gdy dochodzi do ich demonstracyjnego i jaskrawego pogwałcenia.

Abstrahując od teoretycznych sporów odnośnie do charakteru prawnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji, za bardziej przekonujący uznać należy pogląd, że jest ono jednostronną czynnością materialnoprawną nie zaś procesową (nie jest składane w postępowaniu cywilnym, lecz skierowane do wierzyciela). Skutki tej czynności mają - i ta kwestia nie może budzić wątpliwości - charakter procesowy, powstaje bowiem tytuł egzekucyjny. Można zatem bronić poglądu, że ważność i skuteczność oświadczenia o poddaniu się egzekucji podlega ocenie z punktu widzenia przepisów prawa materialnego, natomiast wykreowany takim oświadczeniem skutek procesowy w postaci notarialnego tytułu egzekucyjnego ocenić należy według prawa procesowego. Dostrzegając w tym tylko zakresie pewne analogie w odniesieniu do ugody sądowej, nie powinna budzić zastrzeżeń możliwość odwołania się - w postępowaniu wywołanym wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności notarialnemu tytułowi egzekucyjnemu - do przesłanki obejścia prawa, przewidzianej w art. 203 § 4 w zw. z art. 223 § 2 k.p.c. Przyjęcie takiego poglądu powinno być potraktowane jako niezbędne i konieczne wskazanie na możliwość odmowy nadania notarialnemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w sytuacji, w której jedynym celem uruchomienia postępowania klauzulowego miałaby być legitymizacja przez sąd fikcji prawnej, celu nieprawdziwego, służącego obejściu prawa albo godzącego w podstawowe zasady porządku prawnego. W takich sytuacjach brak zgody sądu na powstanie tytułu wykonawczego znajduje usprawiedliwienie, albowiem wierzyciel wobec oddalenia wniosku dysponuje innymi środkami prawnymi chroniącymi jego interes (tak SN w postanowieniu z dnia 4 grudnia 2013 r., sygn. akt III CP 85/13, L. ).

Stanowisko dopuszczające możliwość badania aktu notarialnego w ww. zakresie zostało także wyrażone w orzecznictwie Sądu Okręgowego w Poznaniu (por. postanowienie z dnia 5 sierpnia 2014 r., XV Cz 1016/14), który wskazał, iż w toku postępowania klauzulowego dopuszczalne jest posługiwanie się swoistą klauzulą porządku publicznego, przy świadomości, że nadanie na akt notarialny sądowej klauzuli wykonalności stanowiłoby swoiste obejście prawa, pieczętowane powagą i autorytetem sądu. W ocenie Sądu tego typu wyjątkowa sytuacja ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, albowiem oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji zostało złożone w celu obejścia prawa.

Podkreślić również należy ugruntowane już stanowisko, iż uzależnienie powstania tytułu egzekucyjnego od podania w akcie notarialnym terminu spełnienia świadczenia oznacza, że poddanie się egzekucji może dotyczyć wyłącznie świadczeń, które podlegają wykonaniu dopiero po złożeniu przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się egzekucji. Pojęcie „termin” odnosi się do zdarzeń przyszłych, a nie do zdarzeń przeszłych czy teraźniejszych. Nie ma usprawiedliwionej potrzeby poddawania się egzekucji co do świadczeń, które już w chwili składania oświadczenia podlegają wykonaniu, skoro świadczenia te powinny zostać dobrowolnie spełnione przez dłużnika (por. M. Walasik, Poddanie się egzekucji aktem notarialnym, s. 215). Kwestia ta została już jednak poruszona przez Sąd meriti we wcześniejszej części uzasadnienia.

Nie bez znaczenia pozostaje okoliczność znana Sądowi z urzędu (nie wymagająca dowodu), dotycząca prowadzenia przeciwko dłużnikowi innych postępowań sądowych przed tutejszym Sądem, w tym w sprawie IV K 307/24, która jest w toku, a wydanie przez Sąd I instancji wyroku odbyło się na niespełna miesiąc przed powstaniem spornego tytułu egzekucyjnego. W sprawie tej finalnie może dojść do powstania po stronie dłużnika zobowiązania do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa bardzo dużej kwoty pieniężnej.

Niewątpliwie na podstawie powyższych ustaleń należy dojść do wniosku, że dłużnik miał pełną świadomość, że w ten sposób może on utrudnić albo ograniczyć egzekucję, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami, z kwoty uzyskanej z egzekucji w pierwszej kolejności zaspokajani są wierzyciele alimentacyjni.

Sąd Rejonowy chciałby również w tym miejscu finalnie wskazać, że oddalenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności nie pozbawia wierzyciela ochrony prawnej, bowiem po pierwsze nie stwarza powagi rzeczy osądzonej. Wierzyciel może także wszcząć postępowanie rozpoznawcze w celu uzyskania tytułu egzekucyjnego w postaci orzeczenia Sądu, w którym Sąd ten będzie miał możliwość – również za okres wsteczny – ocenić jego uzasadnione i niepokryte potrzeby, zarówno co do faktu ich istnienia, jak i co do ich wysokości.

Sędzia Anna Braczkowska